Le Blues Entre les Dents / Μπλουζ με σφιγμένα δόντια
1972, φιξιόν-ντοκιμαντέρ, 16 mm και 35 mm, έγχρωμη, 90΄

Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά πρόσωπα, που δείχνουν «αποσπάσματα από τη ζωή τους» για την κάμερα, στο σπίτι τους στο Χάρλεμ και το Μπρονξ. Η «υπόθεση» παρατίθεται σε πλάνα γυρισμένα με ηλικιωμένους μουσικούς του μπλουζ. Οι διάλογοι είναι αυτοσχεδιασμένοι.

L’EXPRESS
Μια Μαύρη με πρόσωπο πλυμένο από το νερό του χρόνου, ένα χέρι που ξαναβρίσκει τη μνήμη του κατά μήκος των φαγωμένων πλήκτρων του λείψανου που κάποτε ήταν πιάνο. Κι αυτή η μουσική η ξεκούρδιστη, που κουρδίζεται πάνω στις καρδιές μας. Είναι η μαμά, μια γυναίκα του Χάρλεμ. Η κάμερα που είναι μπροστά της είναι σαν να μην υπήρχε, απούσα, όπως θα ήμασταν κι εμείς χωρίς αυτήν. Ένα από τα θαύματα αυτής της ταινίας είναι ότι δεν κάνει κανέναν από μας ξένο ή ματάκια. Η ταινία είναι φτυστή η εικόνα του Χάρλεμ και μας μιλάει γι’ αυτά που το κάνουν να υποφέρει: έρωτας, επιθυμία, μοναξιά, απελπισία, φτώχεια... Τους αγαπάμε αυτούς τους ανθρώπους. Κάτι ξεσπάει, πράγματι, και κομματιάζεται πολύ βαθειά μέσα μας, η ψυχή μάλλον.

L'HUMANITÉ
Το «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια», πέρα από την αξία του σαν ντοκουμέντο, γίνεται μια πολύ όμορφη και πολύ πονεμένη ερωτική ιστορία. Έχουμε εδώ ένα πρωτότυπο στυλ, ένα διαρκές ηλεκτρικό κύκλωμα ανάμεσα σε δυο κινηματογραφικούς τρόπους αφήγησης, με διακεκομμένους ρυθμούς. Η διαθεσιμότητα γι’ αυτό που βλέπεις και ακούς, σαν αναγκαστική έμπνευση για την αναπαραγωγή από την φιξιόν των βιωμάτων, που το θέαμα της εξωτερικής πραγματικότητας δεν σου προσφέρει ποτέ, κάνουν το «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» ένα από τα πιο προσωπικά φιλμ που μπορείς να δεις σήμερα, αλλά και από τα πιο αποκαλυπτικά για την κοινωνική μοίρα μιας ολόκληρης κοινότητας που καταπιέζεται.

COMBAT
Από τις πρώτες εικόνες του «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια», ένας άνεμος ομορφιάς περνάει στην οθόνη. Η κάμερα μας οδηγεί κατευθείαν σε μια φυλακή μαύρων στο Τέξας. Μετά από αυτό το πρεζενερίκ, που μας βάζει στην ιδανική ατμόσφαιρα για την ιστορία που θα παρακολουθήσουμε, αρχίζει η δράση μ’ έναν τόσο απλό και συγκινητικό τρόπο όσο ένα αληθινό μπλουζ. Η πρωτοτυπία αυτού του ωραιότατου φιλμ έγκειται στο ότι γυρίστηκε στο ίδιο το σπίτι των ηθοποιών που όλοι τους είναι μια πραγματική οικογένεια και αναπαριστούν την ίδια τους τη ζωή. Η σκηνή όπου η Αμέλια Κορτέζ διηγείται τη ζωή της είναι ένα σκέτο αριστούργημα.

LE MONDE
Χώρια που είναι μια στάση και άποψη κινηματογραφική και ταυτόχρονα ηθική, αυτό το φιλμ σε κρατάει με το βλέμμα του, το ύφος του, με μια ευαισθησία σπαραχτική. Αυτό το φιλμ το φτιαγμένο με γνώση δεν έγινε για τις περιέργειες η για τις ενοχλητικές μόδες που συνθέτουν τα παρισινά σουξέ κακής ποιότητας. Είναι η κινηματογραφική μπαλάντα, σε φόρμα των μπλουζ, των αμερικανών μαύρων, που θα τους λέγαμε παρίες.

LE POINT
Αυθεντικό. Οι βετεράνοι των μπλουζ αργοπεθαίνουν στη σκιά των γκέτο και –όπως ο Φελίνι για τους κλόουν– ο Μανθούλης πήγε να συλλέξει τους τελευταίους τους αναστεναγμούς. Σοφό μωσαϊκό, από το Χάρλεμ στη Νέα Ορλεάνη: κουβέντες, ντοκουμέντα, σκηνές φιξιόν, τραγούδια της φυλακής.

TÉLÉRAMA
Η φιξιόν έρχεται φυσιολογικά. Συνέχεια την ξεχνάς, κομματιάζεται, ανασυντίθεται, εναλλάσσεται. Και τότε ανακαλύπτεις την εκπληκτική ακρίβεια με την οποία ο σκηνοθέτης πέτυχε το μοντάζ του.

LE SOIR
Ένα κλασικό πια ντοκουμέντο πάνω στα αληθινά αμερικάνικα μπλουζ, αυτά που γεννιούνται αυθόρμητα στα χείλη των ξεχασμένων της αμερικάνικης κοινωνίας. Σκηνοθετημένο από τον Ροβήρο Μανθούλη, ένα φιλμ αυθεντικό όπου η φιξιόν ανακατεύεται με πολλή λεπτότητα με την κοινωνιολογική ανάλυση.
(Επ’ ευκαιρία της βράβευσης του «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» από την Ένωση Κινηματογραφικών Κριτικών Βρυξελών, μαζί με το «Γάμο της Μαρίας Μπράουν» του Φασμπίντερ και το «Κοπάδι» του Γκιουνέι, σαν καλύτερες ταινίες της χρονιάς).

THE OBSERVER
Εξ αιτίας μιας διανομής γνωστών σταρ, θέλησα να παραβρεθώ στην ειδική προβολή του «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» και δοκίμασα μια πραγματική έκπληξη. Αυτό το φιλμ, γαλλικής παραγωγής, σκηνοθετημένο από τον Έλληνα Ροβήρο Μανθούλη, φωτίζει την ανθρώπινη ιστορία που περιγράφουν και λαμπρύνουν τα μπλουζ. Οι μονόλογοι της εκπληκτικής Αμέλια Κορτέζ, που παίζει την μητέρα του νεαρού αντι-ήρωα, εμπνευσμένοι χωρίς αμφιβολία από τα προσωπικά της βιώματα, με συγκίνησαν περισσότερο από ό,τι άλλο είδα ή άκουσα φέτος στις Κάννες.

ΧΑΡΑΥΓΗ (Κύπρου)
Ο Ροβήρος Μανθούλης πλησιάζει τους τυραννισμένους της Βόρειας Αμερικής, τους μαύρους, μέσα απ’ τα τραγούδια τους (…). Τα μπλουζ μιλάνε για τον βαρύ μόχθο, τον καθημερινό αγώνα της ζωής, τις λαχτάρες, τις ελπίδες, τις πίκρες, τις απογοητεύσεις και για τον έρωτα. Κάπου, «μέσ’ απ’ τα δόντια», λένε και κάτι άλλο. Αφήνουν να ξεφεύγει η οργή για τη σκληρή μοίρα όπου καταδικάζει τους αποδιωγμένους της η κοινωνία (…).
Ο συμπατριώτης μας σκηνοθέτης αναπτύσσει επιδέξια το μουσικό θέμα του, πλέκοντάς το γύρω από μια ρεαλιστική ιστορία ενός φτωχού, νεαρού μαύρου, που έκανε μερικά χρόνια για κλεψιά στη φυλακή, και μάταια τώρα προσπαθεί να βρει δουλειά και να στρώσει τη ζωή του. Ακολουθώντας τους ήρωες του έργου, ο φακός περνά μέσα από τους τόπους όπου γεννήθηκαν κι αναπτύχθηκαν τα μπλουζ, τις φτωχογειτονιές των αμερικανικών μεγαλουπόλεων, τις ταβέρνες και τα καμπαρέ της Νέας Ορλεάνης. Το περιβάλλον, η εποχή στήνονται σωστά, αληθινά, με την ακρίβεια και τη λιτότητα της βαθιάς γνώσης και της τέχνης. Τα πρόσωπα, σκαμμένα απ’ τη βιοπάλη και την τυράγνια της ζωής, έχουν άπειρη γνησιότητα. Και τα τραγούδια ξεπετιούνται πάνω σ’ αυτόν τον καμβά με άνεση και φυσικότητα. Είναι μια πρωτότυπη, εξαιρετική δουλειά, πάνω σ’ ένα πολύ δύσκολο στον χειρισμό θέμα. Θαυμάσια έχει υπηρετήσει τη φωτογραφία ο οπερατέρ Φώτης Μεσθεναίος.